Аманатқа Адалдық, Тапқырлық Және Өтіріктің Зардабы Туралы

Аманатқа адалдық – бұл адамгершіліктің ең маңызды қағидаларының бірі. Аманат дегеніміз – сенім артылған нәрсе, яғни бізге сақтап, қорғауға берілген дүние. Бұл материалдық құндылықтар ғана емес, сонымен қатар, білім, уақыт, құпия сыр, тіпті, адамдардың өмірі де болуы мүмкін. Аманатқа адал болу – бұл өзіңе сеніп тапсырылған нәрсені абыроймен сақтап, оны мақсатты түрде пайдалану дегенді білдіреді. Аманатқа қиянат жасау – сенімді ақтамау, жауапкершіліктен қашу және өзіңе артылған міндетті орындамау болып табылады. Қазіргі таңда, аманатқа адалдық мәселесі өзектілігін жоғалтқан жоқ. Себебі, қоғамда сенімсіздік, жауапсыздық көріністері жиі кездеседі. Бұл әсіресе, мемлекеттік қызметте, бизнесте және басқа да салаларда көрініс тауып жатады. Аманатқа адалдықты қалыптастыру үшін, ең алдымен, отбасынан бастап, балаларға кішкентайынан сенімді болуды, жауапкершілікті сезінуді үйрету керек. Мектепте, жоғары оқу орындарында аманатқа адалдық туралы дәрістер оқылып, семинарлар өткізілуі тиіс. Бұқаралық ақпарат құралдарында сенімділіктің, адалдықтың маңыздылығын көрсететін материалдар жариялануы қажет. Аманатқа адал болу – бұл әрбір адамның азаматтық борышы. Егер біз бір-бірімізге сенім артып, аманатқа адал болсақ, онда қоғамымыз дамып, гүлдене түседі.

Аманатқа адалдықтың маңыздылығы неде?

Аманатқа адалдықтың маңыздылығы өте зор. Бұл – адамдар арасындағы қарым-қатынастың негізі, қоғамның тұрақтылығының кепілі. Аманатқа адал болмау сенімсіздікке, араздыққа және тіпті, қақтығыстарға әкелуі мүмкін. Аманатқа адалдық – бұл тек қана моральдық қағида емес, сонымен қатар, заңмен қорғалатын құндылық. Мысалы, Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде аманатқа қиянат жасау қылмысы үшін жауапкершілік қарастырылған. Аманатқа адалдық – бұл кез келген қоғамның, мемлекеттің дамуы үшін қажетті шарт. Сенімділік, жауапкершілік болған жерде ғана ілгерілеу, өсу болады. Сондықтан да, аманатқа адалдықты қадірлеу, оны сақтау – әрбір азаматтың міндеті.

Аманатқа адал болу – бұл өзіңнің сөзіңе, уәдеңе берік болу деген сөз. Егер сен біреуге бір нәрсе уәде етсең, оны орындауға тырыс. Егер орындай алмайтын болсаң, онда басынан-ақ уәде бермегенің дұрыс. Аманатқа адал болу – бұл өзгелердің мүлкіне, дүниесіне ұқыпты қарау деген сөз. Егер сен біреудің затын уақытша пайдалануға алсаң, оны бүлдірмей, жоғалтпай, қайтаруың керек. Егер бүлдіріп алсаң, онда келтірілген шығынды өтеуге дайын бол.

Сонымен қатар, аманатқа адалдық – бұл өзіңнің біліміңді, тәжірибеңді басқалармен бөлісу деген сөз. Егер сен бір нәрсені жақсы білсең, оны өзгелерге үйретуге тырыс. Бұл сенің біліміңді арттырып, қоғамға пайда әкеледі. Аманатқа адалдық – бұл өзіңнің уақытыңды тиімді пайдалану деген сөз. Уақыт – ең қымбат байлық. Оны босқа өткізбей, пайдалы істерге жұмсау керек. Аманатқа адалдық – бұл өзіңнің денсаулығыңа жауапкершілікпен қарау деген сөз. Дені сау адам – бақытты адам. Сондықтан да, денсаулығыңды күтіп, сақтау керек.

Соттың тапқырлығы – бұл әділдікті қалпына келтірудің, заңдылықты сақтаудың маңызды құралы. Сот ісін жүргізу барысында судья түрлі жағдайларға тап болуы мүмкін. Кейде іс күрделі болып, дәлелдемелер жеткіліксіз болуы мүмкін. Осындай жағдайларда соттың тапқырлығы, терең білімі мен тәжірибесі шешуші рөл атқарады. Тапқыр судья істің мән-жайын мұқият зерттеп, тараптардың дәлелдерін салыстыра отырып, әділ шешім қабылдай алады. Ол заң нормаларын дұрыс қолданып, істің әділ қаралуын қамтамасыз етеді.

Сот тапқырлығының мысалдары

Сот тәжірибесінде тапқырлықтың көптеген мысалдарын кездестіруге болады. Мәселен, бір істе айыпталушы кінәсін мойындамай, жәбірленушінің айыптауларына қарсы дәлелдер келтіреді. Бұл жағдайда сот куәгерлердің жауаптарын, сараптама қорытындыларын және басқа да дәлелдемелерді мұқият талдап, істің шынайы мән-жайын анықтау үшін тапқырлық танытуы керек. Соттың тапқырлығы кейде күтпеген шешімдер табуға мүмкіндік береді. Мысалы, бір істе сот айыпталушының кінәсіз екендігін дәлелдейтін жаңа дәлел тауып, оны ақтауы мүмкін. Немесе, керісінше, бұрын белгісіз болған жайттарды анықтап, айыпталушының жазасын ауырлатуы мүмкін.

Соттың тапқырлығы – бұл тек қана заңды білу емес, сонымен қатар, өмірлік тәжірибе, адам психологиясын түсіну, әділдік сезімі. Тапқыр судья әрқашан да істің мәніне терең бойлап, тараптардың мүдделерін ескереді. Ол әділ шешім қабылдау үшін бар күшін салады. Әрине, соттың тапқырлығы – бұл сирек кездесетін қасиет. Бірақ, егер сот әділдікті қалпына келтіруге, заңдылықты сақтауға шынымен де мүдделі болса, онда ол тапқырлық таныта алады. Соттың тапқырлығы – бұл қоғамның әділдікке деген сенімін арттыратын маңызды фактор.

Сот тапқырлығына қойылатын талаптар

Сот тапқырлығына бірнеше талаптар қойылады. Біріншіден, сот заңды жетік білуі керек. Ол заң нормаларын дұрыс қолданып, істің мән-жайына сәйкес шешім қабылдауы тиіс. Екіншіден, соттың өмірлік тәжірибесі мол болуы керек. Ол адамдардың арасындағы қарым-қатынасты, олардың психологиясын жақсы түсінуі қажет. Үшіншіден, сот әділ болуы керек. Ол тараптардың ешқайсысына артықшылық бермей, істің шынайы мән-жайын анықтауға тырысуы тиіс. Төртіншіден, соттың тапқырлығы шығармашылықпен ұштасуы керек. Ол стандартты емес шешімдер қабылдауға, күрделі жағдайлардан шығудың жолдарын табуға дайын болуы керек.

«Арадан сүт пісірімдей уақыт өткенде» – бұл қазақ тілінде жиі қолданылатын тұрақты тіркес. Оның мағынасы – өте аз уақыт, қысқа мерзім дегенді білдіреді. Бұл тіркес көбінесе бір оқиғаның тез арада болғанын, бір істің жылдам аяқталғанын көрсету үшін қолданылады. «Сүт пісірім» деген сөз тіркесінің өзі де қазақ халқының тұрмысымен, мәдениетімен тығыз байланысты. Бұрынғы кезде қазақтар сүтті қайнатып, пісіріп ішкен. Сүтті пісіру үшін көп уақыт кетпейді, сондықтан да «сүт пісірімдей уақыт» деген тіркес өте аз уақытты білдіру үшін қолданылған. Мысалы, «Арадан сүт пісірімдей уақыт өткенде, ол келіп жетті» деген сөйлемде бұл тіркес адамның өте тез, жылдам келгенін көрсетеді. Немесе, «Арадан сүт пісірімдей уақыт өткенде, мәселе шешілді» деген сөйлемде істің тез арада біткені айтылады.

Тұрақты тіркестердің маңызы

Тұрақты тіркестер – тілдің көркін келтіретін, сөйлемнің мағынасын тереңдететін құралдар. Олар тілдің байлығын, халықтың мәдениетін, тарихын көрсетеді. Сондықтан да, тұрақты тіркестерді білу, оларды дұрыс қолдана білу – тілдік мәдениеттің маңызды бөлігі. «Арадан сүт пісірімдей уақыт өткенде» тіркесі де қазақ тілінің байлығын, халықтың өмір салтын көрсететін мысалдардың бірі. Бұл тіркестің мағынасын білу, оны дұрыс қолдану – қазақ тілін құрметтеудің, оны дамытуға үлес қосудың бір жолы. Сонымен қатар, қазақ тілінде уақытты білдіретін басқа да тұрақты тіркестер бар. Мысалы, «көзді ашып-жұмғанша», «қас қағым сәтте», «бір сәтте» деген тіркестер де өте аз уақытты білдіреді. Бұл тіркестердің мағынасын білу, оларды сөйлемде дұрыс қолдану – тілдік қорымызды байытады, сөйлеу мәдениетімізді арттырады.

Қорыта келгенде, «арадан сүт пісірімдей уақыт өткенде» – бұл өте аз уақытты білдіретін тұрақты тіркес. Оның мағынасын білу, оны дұрыс қолдану – қазақ тілін құрметтеудің, тілдік мәдениетімізді арттырудың маңызды бөлігі. Тіл – халықтың жаны, мәдениетінің айнасы. Сондықтан да, тілімізді құрметтейік, оны байыта түсейік!

«Өтірік айту жамандыққа, ал, жамандық адамды тозаққа жетелейді». Бұл – өтіріктің қаншалықты зиянды екенін, оның адам өміріне қандай зардап әкелетінін көрсететін даналық сөз. Өтірік – адамгершілікке жат қылық, ол сенімді жояды, қарым-қатынасты бұзады және ақырында адамды жамандыққа апарады. Өтірік айтудың себептері әртүрлі болуы мүмкін. Кейде адамдар жазадан құтылу үшін, кейде өздерін жақсы көрсету үшін, ал кейде басқаларды алдау үшін өтірік айтады. Бірақ, қандай жағдайда болмасын, өтірік – өтірік. Ол шындықты бұрмалайды, адамдарды жаңылыстырады және қоғамда сенімсіздік тудырады.

Өтіріктің зардаптары

Өтіріктің зардаптары өте ауыр болуы мүмкін. Ең алдымен, өтірік айтқан адам өзіне деген сенімді жоғалтады. Ол өзінің ар-ұжданының алдында кінәлі сезінеді, өзін жайсыз сезінеді. Екіншіден, өтірік басқа адамдармен қарым-қатынасты бұзады. Егер адамдар біреудің өтірік айтқанын білсе, оған сенуден қалады. Үшіншіден, өтірік жамандыққа жол ашады. Бір өтірік екінші өтірікті тудырады, ал өтіріктердің арты жамандыққа әкелуі мүмкін. Мысалы, егер адам ұрлық жасап, оны жасыру үшін өтірік айтса, онда ол үлкен қылмысқа баруы мүмкін. Сондықтан да, өтіріктен аулақ болу керек. Шындықты айту – адамгершіліктің белгісі, ол сенімді нығайтады, қарым-қатынасты жақсартады және жамандықтан сақтайды. Шыншыл болу – бұл оңай емес. Кейде шындықты айту жағымсыз салдарға әкелуі мүмкін. Бірақ, қандай жағдайда болмасын, шындық өтіріктен артық. Себебі, шындық – ақиқат, ал өтірік – жалған. Ақиқат әрқашан жеңеді, ал жалған ерте ме, кеш пе, әшкере болады.

Өтірік айту – бұл жаман әдет. Ол адамның мінезін бұзады, оны екіжүзді, қу етеді. Өтірікші адамдардың сенімінен айырылады, қоғамда беделі түседі. Өтірік айту – бұл қорқақтық. Өтірікші шындықты айтуға батылы жетпейді, ол жауапкершіліктен қашады. Өтірік айту – бұл ақымақтық. Өтірік ерте ме, кеш пе әшкере болады, ал өтірікші ұятқа қалады. Сондықтан да, өтіріктен аулақ болу керек. Шындықты айту – бұл ерлік. Шыншыл адам жауапкершіліктен қорықпайды, ол өзінің ісіне жауап бере алады. Шындықты айту – бұл ақылдылық. Шындық әрқашан пайдалы, ал өтірік зиянды. Шыншыл адам қоғамда құрметке ие болады, оның беделі артады.

Қорыта келгенде, «Өтірік айту жамандыққа, ал, жамандық адамды тозаққа жетелейді» деген сөздің мәні тереңде жатыр. Бұл сөз – өтіріктің қаншалықты қауіпті екенін, оның адам өміріне қандай зардап әкелетінін ескертеді. Сондықтан да, әрқашан шыншыл болайық, өтіріктен аулақ болайық!